به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات زنتیک و اصلاح نژاد ماهیان سردابی شهید مطهری یاسوج، سمینار اصلاح نژاد، کلید ایجاد صنعت پایدار آبزی پروری در تاریخ 11/07/97 در محل سالن جلسات مرکز برگزار گردید. که خلاصه ای از آن در ذیل آمده است:
به طور کلی سه فاکتور منجر به افزایش تقاضاي ماهی در جهان شده است:
1- افزایش جمعیت انسان ها
2- بهبود وضعیت اقتصادي در برخی بخش ها
3- آگاهی بیشتر عموم مردم از جنبه هاي سلامتی محصولات آبزی پروری
به طور کلی ویژگیهای برنامه اصلاح نژادی را میتوان به صورت زیر بیان نمود:
- قدرت تغییر دادن حیوان براي تطابق یافتن با شرایط محیطی یا هر هدف دیگر
- قدرت تولید امنیت غذایی بیشتر و کم کردن فقر با افزایش تولید، اعتبار و پایداري سیستم هاي پرورشی و احتمالا رسیدن به هدف هاي دائمی
- ارائه راه حل هایی براي مقابله با عوامل بیماریزاي موجود و یا در حال ایجاد و همچنین شرایط نامطلوب زیست محیطی
- ایجاد پتانسیل جهت بازگشت مطلوب سرمایه
- ظرفیت پر کردن شکاف بین تقاضا و عرضه بدون داشتن تاثیر نامطلوب بر محیط زیست
- ایجاد فرصت براي کمک به مدیریت تولید مثل در سیستم تولید
برنامه های اصلاح نژاد ماهی می تواند هم از لحاظ کمی و هم از لحاظ کیفی به خروجی سیستم هاي پرورشی کمک نماید و صفات مهم و پر اهمیتی را در آنها افزایش دهد. مثل:افزایش سرعت رشد براي رسیدن به وزن بیشتر در زمان کوتاهتر، افزایش بازماندگی، افزایش مقاومت در برابر استرس ها و بیماري ها، مقاومت بیشتر در مقابل سردي آب، رسیدن به بلوغ جنسی زودتر، کیفیت بالاتر تولید، کارایی بالاتر غذایی.
در راستای طراحی برنامه های اصلاح نژادی میتوان مراحل زیر را برشمرد:
1- توصیف و گسترش سیستم هاي پرورشی: مشخص کردن سیستم هاي عمده تولید بسیار مهم به نظر می رسد زیرا یک ژنوتیپ منحصر به فرد براي تمامی محیط هاي تولیدي وجود ندارد و براي هر محیطی بسته به شرایط و واکنش هاي موجود در آن نوع خاصی از گونه ها و نژاد ها از نظر ژنوتیپی مطلوب شمرده می شود.
2- انتخاب گونه، نژاد و یا سیستم هاي تولید مثلی: انتخاب گونه ها و نژادها براي دانشمندان بسیار مهم است زیرا گاهی اوقات عدم در دسترس بودن برخی ذخایر در هر منطقه براي ادامه کار محدودیت ایجاد می کند. با این حال، در صورتیکه ممکن باشد بهتر است بهترین انتخاب را انجام داد زیرا براي رسیدن به اهداف مورد نظر گاهی لازم است تا چندین نسل بعد به گزینی انجام شود.
3- فرموله کردن اهداف تولید مثلی: فرموله کردن اهداف تولید مثلی بسیار ضروري و حیاتی است. زیرا هدف برنامه هاي اصلاح ژنتیکی را تعیین می کند. اهداف تولید مثلی بطور غیر مستقیم با سیستم هاي پرورشی مرتبط هستند. دانشمندان باید اطمینان حاصل کنند که صفاتی را که در حال اصلاح آنها هستند در سیستم هاي پرورشی واقعی نیز از اهمیت بالایی برخوردار می باشند. بطور کلی اینها ممکن است صفاتی باشند که بر ورودي یا هزینه یک سیستم پرورشی تاثیر می گذارند و یا با منافع مصرف کنندگان به جهت استفاده از حیوانات اصلاح شده ارتباط دارند.
4- گسترش معیار هاي بهگزینی: معیارهاي بهگزینی خصوصیاتی هستند که به صفات تولید مثلی مربوط بوده اما لزوما از آنها قابل تفکیک نمی باشند. اهداف تولید مثلی در حقیقت اهداف برنامه هاي اصلاح ژنتیکی را مشخص می کنند اما معیار هاي بهگزینی به ما می گویند که چگونه به این اهداف برسیم.
5- طراحی سیستم ارزشیابی ژنتیکی: با فرض اینکه سیستم تولید و تخم ریزي، اهداف تولید مثلی و معیار هاي به گزینی ایجاد و برقرار شده باشند، محیط بهگزینی باید تا حد ممکن به محیط پرورشی ما نزدیک باشد. در غیر این صورت شواهد آشکاري از عدم حضور ژنوتیپ ها در اثر اندر کنش هاي محیطی وجود خواهد داشت.
6- انتخاب ذخایر مولدین و سیستم هاي تولید مثلی: در شرایط ایده ال دانشمندان تنها باید از بهترین افراد براي تولید مثل استفاده کنند، اما در عمل آنها نیازمند برقراري ارتباط بین تراکم به گزینی و اندازه موثر جمعیت براي مدیریت خطر (آمیزش درون خانوادگی) هستند.
7- طراحی یک سیستم براي گسترش و انتشار ذخایر اصلاح شده: اصلاح ژنتیکی عمدتا در یک قسمت بسیار کوچک از یک جمعیت انجام می شود. موفقیت و اصلاح وقتی حاصل می شود که حیوانات برتر تکثیر شده و به سیستم هاي پرورشی معرفی شود.
8- نظارت و مقایسه با برنامه هاي دیگر انتخابی
نتیجه: تولید مثل بهگزین شده یک تکنولوژي ژنتیکی است که می تواند جمعیت ماهیان را بطور مداوم اصلاح کند. سایر تکنولوژي ها (به عنوان مثال ماده زایی، هیبریداسیون و تري پلوئیدي) نمی توانند به عنوان جایگزین مطرح گردند اما در برنامه هاي تولید مثل بهگزین شده می توانند نقش کمکی داشته باشند. برنامه هاي اصلاح نژاد ژنتیکی که توسط مراکز پرورشی معتبر جهان بکار گرفته می شوند عمدتا شامل تغییرات ژنتیکی هستند. در کل می توان گفت که در سیستم هاي پایدار آبزي پروري، تولید مثل انتخابی فرصت هاي زیادي را بدون ایجاد اثرات جانبی فراهم می کند. و در صورتیکه این برنامه هاي اصلاح ژنتیکی به خوبی با استراتژي هاي موثر دنبال شوند قادر خواهند بود تا اثرات مثبت زیادي بر درآمد پرورش دهندگان ماهی بر جاي بگذارند.